‘’Το δέρμα δεν είναι ψυχή .Λειτουργεί όμως σίγουρα σαν τη ψυχή, όντας μεσάζοντας μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού κόσμου του ανθρώπου. Ένας κοινός όμως όρος για την ψυχή είναι η σκιά που υπάρχει, μόνο όπου υπάρχει φως και η οποία προβάλλει το σχήμα του ανθρώπινου σώματος, όπως κάνει και το ίδιο το δέρμα’’
Francis HUXLAY
Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ
Ας ξεκινήσουμε με ένα δεδομένο.
Κανένας σοβαρός μελετητής δεν μπορεί να αμφισβητήσει πως πρόγονος του ελλαδικού Καραγκιόζη είναι ο οθωμανικός Καραγκιόζης. Τώρα, αυτό δεν πρέπει να το παίρνουμε ούτε σαν κάτι υποτιμητικό ούτε τιμητικό. Πρόκειται για μια εξελικτική διαδικασία ενός πολιτιστικού φαινομένου.
Πρόγονοι του Καραγκιόζη θεωρούνται το πρωτόγονο θέατρο της μάσκας, οι παγανιστικές τελετές (πολλές από τις οποίες χάρη στην Ορθοδοξία επιβιώνουν μέχρι τις μέρες μας) και το παιχνίδι με το φως και τη σκιά.
Ανεξαρτήτως τώρα της καταγωγής του , αυτό που παίζεται στην Ελλάδα, κι αυτό το θέαμα που παιζόταν ακόμα και πριν από 50 και 100 χρόνια είναι ένα ελληνικό λαϊκό Θέτρο Σκιών , που όμοιο του από πλευράς δραματουργίας και τεχνικής ο συγγραφέας επισημαίνει ότι δεν υπάρχει σε κανένα άλλο σημείο του πλανήτη, συγκρίνοντας με παραστάσεις του τουρκικού, κινεζικού, ινδικού και άλλων εθνικοτήτων Θεάτρου Σκιών.
Σε κανένα άλλο Θέατρο Σκιών άλλων εθνικοτήτων –σε καμία άλλη παράσταση- δεν υπάρχουν στο ρεπερτόριο ηρωικά έργα. Η Μαχαμπαράτα που παίζεται ακόμα στις Ινδίες είναι επικό θρησκευτικό έργο.
Επίσης, δεν υπάρχουν κωμειδύλλια.
Επιπλέον, ο συγγραφέας αναφέρει ότι πουθενά δεν είδε τόσο προηγμένες τεχνικές παραγωγής ήχων και φωτιστικών εφέ. Μοναδική η δυνατότητα που προσφέρει στο ελληνικό Θέατρο Σκιών η σούστα, ώστε η φιγούρα να κινείται και να αλλάζει κατεύθυνση.
Ο συγγραφέας συνάντησε κάποια στιγμή στη ζωή του τον Γιάννη Σκαρίμπα, λίγο πριν τον θάνατο του. Ο Σκαρίμπας λοιπόν λέει για τον Καραγκιόζη : Ο Καραγκιόζης είναι ο μόνος που μπορεί να λέει ελεύθερα τη γνώμη του συνοδεία γέλωτος και όχι κλάματος των θεατών του.
Αμέσως μετά ο συγγραφέας μας μεταφέρει πίσω στην κλασική Αθήνα και την εποχή του Ευριπίδη. Η κλασική Αθήνα τις μέρες των πανηγυριών γέμιζε από ακροβάτες, λαϊκούς τραγουδιστές κι άλλους που έπαιζαν Θέατρο Σκιών και μαριονέτες.
Από την εποχή του Ευριπίδη λοιπόν, η Αθήνα είχε το Θέατρο Σκιών της –τον πρόδρομο των Καραγκιόζηδων της Ανατολής. Αμέσως μετά, μιας και βρισκόμαστε στην αρχαία Αθήνα ο συγγραφέας συσχετίζει τον κόσμο των ιδεών του Πλάτωνα ,αυτό το περίφημο σύμβολο των σκιών του σπηλαίου , με αυτές τις αξιαγάπητες φιγούρες.
Jean Cuisinier : Η απεικόνιση της πραγματικότητας με σκιές, σιλουέτες ή κούκλες είναι μια δραστηριότητα αδάπανη. Αλλά η φτήνια δεν αποκλέιει τη σοβαρότητα. Η καταγωγή αυτών των μορφών σχετίζεται με τα παλαιολιθικά σχεδιάσματα και τις νεολιθικές ζωγραφιές, με τις κούκλες που προορίζονταν για μάγια, με τα μυστήρια με κινούμενες μορφές.
Ο Κώστας Νίτσος-ένας θεατράνθρωπος- αναρωτιέται γιατί ο Καραγκιόζης μεταφυτεύτηκε από την Τουρκία –από τον τουρκικό πολιτισμό δηλαδή μόνο στον ελληνικό;
Γιατί οι υπόλοιπες βαλκανικές χώρες αγνοούν τον Καραγκιόζη; τ
Τον Καραγκιόζη γνώρισε και η Αλβανία, η Γιουγκοσλαβία και η Ρουμανία. Αλλά μόνο στην Ελλάδα ρίζωσε. Την απάντηση τη δίνει ο Γεωργουσόπουλος στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ το ’95.
Η Ορθοδοξία διαφέρει από τα άλλα χριστιανικά δόγματα κυρίως σ’αυτό : ενσωμάτωσε το μύθο, τη γλώσσα, τη σωματική σχέση με το θείο, το βακχικό οίστρο και τον ερωτισμό του βαθύριζου αρχαιολογικού και μεσογειακού παγανισμού.
Νομαδικές φυλές της Ανατολής δηλαδή Τούρκοι , Οθωμανοί, Ούννοι και Γύφτοι διασχίζουν μία πορεία μέχρι να φτάσουν στον ελλαδικό χώρο, στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο των Βαλκανίων. Σε κάποιον από αυτούς τους τόπους όπου πέρασαν δανείζονται ένα μικροθέατρο και το μεταβιβάζουν στο νέο πολιτιστικό περιβάλλον στο οποίο εγκαθίστανται.
Ο Καραγκιόζης ,ως τέχνη παραδοσιακή, υπάρχει πριν από τα άτομα που τον καλλιεργούν, δηλαδή τους καραγκιοζοπαίχτες. Ο Καραγκιόζης είναι κατά κάποιο τρόπο έτοιμος προτού αρχίσει τη δουλειά του ο καραγκιοζοπαίχτης. Η τέχνη αυτή υλοποιεί μια διαπροσωπική, ομαδική λειτουργία που είναι κοινή κληρονομιά όλων των καραγκιοζοπαιχτών και είναι επομένως αυστηρά κωδικοποιημένη. ( Γιάννης Κιουρτσάκης, από τους ελάχιστους μελετητές του Καραγκιόζη.)
Ο συγγραφέας θεωρεί ότι το λόγιο θέατροδιαφέρει από τον Καραγκιόζη έτσι ώστε δεν μπορούμε να συγκρίνουμε τα δύο θεάματα με το ίδιο μέτρο. Διαφέρει όπως ένα δημοτικό τραγούδι από ένα επώνυμο γραπτό ποίημα κι όπως το έθιμο από τον γραπτό νόμο.
Τέλος, εκφράζει το παράπονο του για τους πολιτικούς. Σπάνια θυμούνται οι επίσημοι της χώρας μας τον Καραγκιόζη και μόνο με δυσάρεστο τόνο. Το 1999 ο πρωθυπουργός της χώρας κατηγόρησε τον αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης ότι είναι Χατζηαβάτης, γιατί προσπαθεί να καταστρέψει ένα ωραίο σχέδιο που προωθεί η κυβέρνηση.
Ο συγγραφέας επισημαίνει πως ο Καραγκιόζης βλασταίνει, δημιουργεί και αντιπροσωπεύει τις λαϊκές τάξεις. Παρόλ’αυτά εξαιτίας της μοναδικότητας του είδους του διατρέχει συχνά όλα τα κοινωνικά στρώματα και εκφράζει όλους τους Έλληνες.
Συνοψίζοντας ,για την καταγωγή του Καραγκιόζη ,ο Τζούλιο Καϊμι, ζωγράφος και μελετητής του Καραγκιόζη αναφέρει 3 πιθανές εκδοχές για την καταγωγή του :
1) ο Καραγκιόζης έζησε στη Μ.Ασία και ήταν πρόσωπο πραγματικό.
2) Καταγόταν από την Ύδρα, λεγόταν Μαυρομάτης και μια μέρα ξαφνικά διαβάζοντας μια κωμωδία, έκοψε από ένα χαρτόνι μια φιγούρα κι άρχισε να παίζει με τη σκιά της.
Η απάντηση του Τάκη Μελλίδη όταν άκουσε τις διάφορες αυτές εκδοχές ήταν η εξής : Παιδί μου, εμείς οι καραγκιοζοπαίχτες δεν λέμε παραμύθια μόνο πίσω απ’τον μπερντέ , αλλά και μπροστά απ’αυτόν !
ΘΕΑΤΡΟ Ή ΘΕΑΤΡΑ ΣΚΙΩΝ
Ακολουθεί η περιγραφή δύο παραστάσεων κινεζικού Θεάτρου Σκιών: α) Η καταδίκη κι ο αποκεφαλισμός του Γαμπρού του Αυτοκράτορα
Β) Ο Τοξότης Γι.
ΥΠΟΘΕΣΗ: Επειδή κουράστηκαν να εμφανίζονται ο καθένας με τη σειρά του στον ουρανό, οι δέκα ήλιοι αποφασίζουν να βγουν όλοι μαζί : η τάξη του κόσμου ανατρέπεται. Οι άνθρωποι υποφέρουν και δέχονται επιθέσεις από τέρατα που γεννιούνται λόγω της ξηρασίας. Μετά από άπειρες δοκιμασίες θα παρέμβει ο θεϊκός τοξότης Γι, που θα αποκαταστήσει την ηλιακή ισορροπία και θα σκοτώσει τα τέρατα. Η απερισκεψία του όμως θα κοστίσει την αθανασία τόσο σ’αυτόν όσο και στη γυναίκα του.
Οι αναφορές και ο συσχετισμός με τον πανάρχαιο δικό μας μύθο του Προμηθέα Δεσμώτη είναι εντυπωσιακός.
Ακολουθεί η περιγραφή της παράστασης στην Ιάβα (η παράσταση ήταν εμπνευσμένη από το έπος Μαχαμπαράτα )
- Οι φιγούρες δεν κολλιούνται πάνω σε πανί, αλλά μετακινούνται οριζόντια, πατώντας σε ξύλο με ορατούς από πίσω, τους χειριστές τους.
- Οι διαστάσεις τους είναι τεράστιες και η κατασκευή τους είναι συνδυασμός κοπιδιάσματος και ζωγραφικής πάνω σε δέρμα βούβαλου και κινούνται και στηρίζονται με δύο, τρεις ή περισσότερες μπαγκέτες.
- Η διάρκεια της παράστασης ξεπέρασε τις 4 ώρες! Και συχνά φτάνει τις 10 ή τις 12 ώρες.
- Η θεματολογία έχει καθαρά θρησκευτικό περιεχόμενο.
- Υπάρχει ζωντανή ορχήστρα μπροστά από το νταλαγκ (έτσι αποκαλείται ο μπερντές). Η ορχήστρα διαδραματίζει ιδιαίτερο ρόλο στην εξέλιξη του θεάματος.
ΔΥΣΗ 18Ος ΑΙΩΝΑΣ : Ο φιλόσοφος Jojn Caspar Lavater κατασκεύασε μία διάταξη ,η οποία του επέτρεπε να προβάλει σε ένα χαρτί το προφίλ ενός προσώπου και στη συνέχεια το έκοβε σε χαρτόνι.
Ο πρώτος που χρησιμοποίησε φιγούρες στη Δύση ήταν ο Dominique Seraphine, το 1772 στις Βερσαλλίες της Γαλλίας. Το 1863 ο Lemercier de Neuville εφάρμοσε έξυπνες τεχνικές για να κινηθούν οι φιγούρες. Το εκπληκτικότερο όμως από πλευράς τεχνικής ήταν αυτό που δημιούργησε ο Paul Vieillard το 1952 όπου η κίνηση της φιγούρας γινόταν σε δύο και τρία επίπεδα.
ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ Ή ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΘΕΑΤΡΟ ΣΚΙΩΝ?
ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ
Ο Καραγκιόζης και συνολικά το Θέατρο Σκιών χρησιμοποιείται τόσο από την πλευρά της Ελλάδας όσο και της Τουρκίας για να θεμελιωθεί η έννοια του έθνους-κράτους, παίρνοντας χαρακτηριστικά πολλές φορές εθνικιστικά. Ο Metin And (που θεωρείται και μετριοπαθής) έχει τοποθετηθεί ως εξής: το θέατρο Σκιών γεννήθηκε στην οθωμανική αυτοκρατορία και αυτό που παίζεται στην Ελλάδα σήμερα είναι πιστή αντιγραφή του τουρκικού καραγκιόζη.
ΠΩΣ ΕΜΑΘΕ ΟΜΩΣ Η ΔΥΣΗ ΤΟΝ ΤΟΥΡΚΙΚΟ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ; Τα έργα του τουρκικού Καραγκιόζη τα κάνει γνωστά στη Δύση ο Helmut Ritter, to 1918.
Τα κατέγραψε από τον αρχικαραγκιοζοπαίχτη του Σεραγιού Ναζίφ Εφέντη. Αυτός του υπαγόρευε τα κείμενα.
Ο συγγραφέας αμφισβητεί το κατά πόσο τα κείμενα-έργα έφτασαν ατόφια στη Δύση μέσω αυτής της διαδικασίας υπαγόρευσης. Και εξηγούμεθα: παίρνει για παράδειγμα το έργο kanli kavak (Ματωμένη Λεύκα) που υπάρχει στην καταγραφή του Ritter.
Το έργο -εκτός από την πρώτη του καταγραφή- έχει καταγραφεί επίσης από τον Cevalet Kudret ελαφρά τροποποιημένο και από τον καραγκιοζοπαίχτη Hayali kucul Ali επίσης τροποποιημένο.
Όταν το έργο τώρα εκδίδεται επίσημα από το τουρκικό υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού (Άγκυρα 1987) εν μέσω δικτατορίας στην Τουρκία ,το έργο υπόκειται σε νέα τροποποίηση.
Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι η αλβανική καταγωγή δύο ηρώων του έργου (του Bayram Aga και του Arnavut) εξαφανίζεται. Ανάλογες αλλαγές έγιναν σε πολλά έργα που ήρωες τους ήταν Έλληνες, Κούρδοι, Αρμένιοι, Άραβες κλπ, κλπ,κλπ.
Τuncay Tanbaga: Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1937. Ήταν εγγονός και μαθητής του Kucuk Ali (ενός μεγάλου καραγκιοζοπαίχτη). Το οικογενειακό του περιβάλλον τον επηρεάζει στο να αγαπήσει τον Καραγκιόζη αφού τον μεγαλώνει ο παππούς.
Από τα οχτώ(8) του χρόνια αρχίζει να μαθαίνει τον Καραγκιόζη και τελειοποιείται σ’όλη τη διάρκεια της ζωής του. Δέκα(10) χρονών φτιάχνει τις πρώτες του φιγούρες. Πέντε(5) εκθέσεις του με μαριονέτες παρουσιάστηκαν στην Τουρκία και στο εξωτερικό. Στα δεκατέσσερα (14) του είναι η πρώτη του δημόσια παράσταση.
Σ’αυτή την παράσταση παίρνει τον τίτλο ‘’HAYALI’’ από τον δάσκαλο του. Σημαίνει ονειρώδης και είναι τίτλος τιμής. Η NIGAR είναι ένα από τα καλύτερα έργα του.
Στον ελληνικό Καραγκιόζη τώρα, υπήρξε μεγάλη ηθική και πολιτική λογοκρισία από τις αρχές. Δεν ανέχονταν τους υπαινιγμούς στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα και την αθυροστομία του Καραγκιόζη.
Πηγή έμπνευσης για τα έργα του ελληνικού καραγκιόζη :
- Τα έργα του τουρκικού Καραγκιόζη, όπως ο ‘’καραγκιόζης Γραμματικός’’ κ.α.
- Θεατρικές πηγές όπως το έργο ο Καραγκιόζης Γιατρός που βασίζεται στον Κατά φαντασίαν ασθενή του Μολιέρου.
- Έργα που έχουν ως θέμα την ελληνική αρχαιότητα.
Χαρακτήρες του τουρκικού Καραγκιόζη
- Κάραγκιοζ
- Ο λόγιος Χάτζιβατ
- Η πονηρή πόρνη Ζενέ
- Ο κομψευόμενος Τσελεμπί –σαν τον Νιόνιο τον δικό μας
- Ο σακάτης Νάνος Μπεμπερουμπί – Σταύρακας
- Και ο ναρκομανής Τιριακί
ΟΜΟΙΟΤΗΤΕΣ –ΔΙΑΦΟΡΕΣ
Παρόλο που και τα δύο παρουσιάζουν σίγουρα πολλές ομοιότητες το τουρκικό θέατρο Σκιών έχει καθαρά θρησκευτικό χαρακτήρα και παίζεται κυρίως κατά τη διάρκεια του Ραμαζανιού, επηρεάζοντας φυσικά και το περιεχόμενο των έργων. Το τουρκικό θέατρο Σκιών ρέπει γενικά προς την ιεροτελεστία και τον μυστικισμό, πράγμα που το διαφοροποιεί από την εντελώς πεζή ελληνική παράδοση.
Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΧΩΡΟ ΚΑΙ ΟΙ ΟΧΤΩ (8) ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΣΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΧΘΗΚΕ ΜΕΧΡΙ ΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ
Καραγκιόζης στον ελληνικό χώρο
ΒEFORE ‘21. Από όποιον κι αν παιζόταν σίγουρα παιζόταν ως Οθωμανικό θέαμα πριν την επανάσταση του 1821. Υπάρχει μάλιστα γραπτή μαρτυρία γι’αυτό. Από ένα φίλο του λόρδου BYRON, τον John Cam Hobhouse. Ένα δύο βράδια πριν αναχωρήσουμε από τα Γιάννενα πήγαμε να δούμε τη μοναδική προκοπή που έκαναν οι Τούρκοι γύρω από τις θεατρικές παραστάσεις. ‘Ηταν ένα θέαμα που διεύθυνε ένας Εβραίος που επισκεπτόταν την πόλη με τις χάρτινες φιγούρες του και το θέαμα στηνόταν στη γωνιά ενός ρυπαρού καφενείου.
Ως ατόφιο ελληνικό θέαμα όμως δεν υπάρχουν αποδείξεις πως είχε συγκροτηθεί πριν το 1821.
AFTER ‘21
Ο πρώτος που παίζει Καραγκιόζη είναι ο μπαρμπα-Γιάννης Βράχαλης ή Μπράχαλης. Είχε ζήσει χρόνια στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί βλέπει και μαθαίνει την τέχνη και παίζει σ’ένα καφενείο του Πειραιά.
Από κει και πέρα όλοι δηλώνουν μαθητές του Μπράχαλη. Ο Μίμαρος, ο μεγάλος Δημήτριος Σαρδούνης, ίσως είναι μαθητής του Κόντου. Ο Μίμαρος είναι σχεδόν σύγχρονος του Μπράχαλη. Στον Μίμαρο τώρα χρεώνουν όλοι την ελληνοποίηση και ηθικοποίηση του Καραγκιόζη.
ΟΧΤΩ (8) ΠΕΡΙΟΔΟΙ
- 1η περίοδος : Μέχρι το 1890 περίπου. Η σκηνή είναι φτωχή με διαστάσεις 1μ.επί 0,60μ. Πίσω της έχει καντήλια για φωτισμό.
Οι φιγούρες είναι χάρτινες και έχουν ύψος 20 εκ. Είναι καρφωμένες σε ράβδους και δεν μπορούν να γυρίσουν. Στο μέσο της σκηνής υπάρχει καρφιτσωμένο ένα χαμάμ από χαρτόνι.
Τα έργα που παίζονται είναι λίγα και κυρίως οθωμανικά έργα στα ελληνικά. Βασικός εκφραστής ο μπαρμπα-Γιάννης ο Μπράχαλης.
- 2η περίοδος : Μετά το 1890 και μέχρι το 1920 (περίπου). Κύριος εκφραστής ο Μίμαρος. Προσαρμόζει λαϊκούς μύθους και θρύλους στο ρεπερτόριο του, όπως ο Κατσαντώνης και ο Καπετάν Γκρης .
Ο Μίμαρος αυξάνει τις διαστάσεις της σκηνής στα 2 μ επί 0,60 εκ. Αυτό επιτρέπει την ύπαρξη βοηθού. Λίγο πιο μετά, ο Μανωλόπουλος εισάγει για πρώτη φορά το χρωματισμένο δέρμα και, δραματουργικά, τους τρεις (3) υιούς του Καραγκιόζη.
- 3η περίοδος : Μετά το 1920 μέχρι το 1940. Αντώνης Μόλλας(Παπούλιας). Ο Μόλλας μεσουρανεί το 1948. Τι κάνει;
Με τον Μόλλα ο τύπος του χωριάτη Καραγκιόζη γίνεται ο πονηρός μικροαστός Καραγκιόζης.
Δημιουργεί τον Πεπόνια, έναν αστυνόμο που έρχεται να επιβάλλει την τάξη σε μια κοινωνία που τη σημαδεύουν οι πρόσφυγες Μικρασιάτες και οι άνεργοι υποπρολετάριοι που ρέπουν προς την παρανομία (κλεψιές,χασισάκι κ.α)
Υιοθετεί τη δερμάτινη φιγούρα
Γράφει νέα έργα
Γνωρίζεται με ξένους μελετητές και δίνει συνεντεύξεις κι αυτός ο απλός πρώην κηπουρός του Βασιλικού κήπου εισβάλλει στην καρδιά της πρωτεύουσας.
Την ίδια περίοδο ο Κώστας Καράμπαλης οργανώνει και επιβάλλει τη μουσική του Θεάτου Σκιών και ο Θεσσαλονικιός Χαρίλαος εφευρίσκει το μηχανισμό του δεύτερου πανιού της αλλαγής και αυξάνει τη σκηνή στα 4 ή ακόμα και στα 5 μ. Μπορούν πια να υπάρχουν πολλοί βοηθοί.
Τη περίοδο 1929-1940 ο Μανωλόπουλος εφευρίσκει τη σούστα, η οποία επιτρέπει στη φιγούρα να περιστρέφεται. Εμφανίζεται το πρόσωπο του Μορφονιού. Αυτή τη περίοδο (1930-1940) αρχίζουν τα πράγματα να γίνονται πιο ακαδημαϊκά. Επικρατεί ο ανώτερος αστικός πολιτισμός και η οργανωμένη επίσημη παιδεία και οι καραγκιοζοπαίχτες αρχίζουν να τυπώνουν τα πρώτα έργα.
Τα θέατρα κόβουν 1000 και 2000 εισιτήρια. Το θέαμα δεν είναι μόνο για παιδιά. Μεγάλος εκφραστής της περιόδου ο Ντίνος Θεοδωρόπουλος που φέρνει τη ΖΕΛΑΤΙΝΑ απ’την Αμέρικα.
- 4η περίοδος : Γερμανοϊταλική κατοχή :
Κι όμως αν δεν υπήρχε αυτή η περίοδος, στη διάρκεια της οποίας το θέαμα συντηρήθηκε, δε θα μας επιτρεπόταν σήμερα να θεωρήσουμε το φτωχό, πεινασμένο κατεργάρη με τη καμπούρα, τα γυμνά πόδια και το μακρύ χέρι γνήσιο ελληνικό τύπο, μόνη γνήσια έκφραση της νεοελληνικής πραγματικότητας και φωνή της Ρωμιοσύνης. (Ζαρίκος)
- 5η περίοδος : Μετά την κατοχή –ως τα τέλη του ’50.
Ο καραγκιόζης απευθύνεται στα παιδιά. Μεγάλοι καραγκιοζοπαίχτες : Θεοδωρόπουλος, Βασίλαρος που μεσουρανεί, ο Κωνσταντίνος Νταμαδάκης ή Καρεκλάς και ο Τάκης Μελλίδης.
ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗΣ VS CINEMA
Πανί χρησιμοποιεί και το ένα θέαμα πανί και το άλλο θέαμα. Ο κινηματογράφος όμως δεν απαιτεί το καθημερινό ξελαρύγγιασμα και τα έργα του κινηματογράφου είναι εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες ενώ ο καλύτερος καραγκιοζοπαίχτης γνωρίζει το πολύ 100 παραστάσεις.
Από εξομολογήσεις του καραγκιοζοπαίχτη Ορέστη:
Το χειμώνα ‘53-‘54 έπαιζα στα χωριά του Αιγίου. Τότε έρχεται και στήνει ένας κινητός κινηματογράφος απέναντι από το καφενείο.
Μόλις είχαν πρωτοεμφανιστεί οι κινητοί και μας γονατίζανε. Πάγωσε ο καφετζής.
-Απόψε τη πατήσαμε. Θα πάνε κινηματογράφο. Τί κάνουμε τώρα;
– Θα δεις.
Εγώ είχα χρόνια στο μυαλό μου το έργο Η ΚΑΤΑΣΡΤΟΦΉ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΎΤΩΝ. Ήξερα ολόκληρη την ιστορία με στοιχεία, λεπτομέρειες.
–Τώρα θα δεις. Λέω στο Ψαριανό, το ζωγράφο:
-Χρήστο ετοιμάσου, πάρε υλικά και κάνε μια καλή και μεγάλη ρεκλάμα.
Κάναμε και αποθέωση με το κάψιμο των Καλαβρύτων. Ζωγράφισε τα σπίτια, τα στήσαμε πάνω στη σκηνή ,κάψαμε τα παράθυρα και βάλαμε ζελατίνα, κι όταν ανάψαμε βεγγαλικά, καθώς φωτιζόσαντε τα παράθυρα και πιάναν φωτιά ,μείναν όλοι άφωνοι.
Την άλλη μέρα ο κινητός τα μάζεψε κι έφυγε.
Αξίζει να τονιστεί μετά από την παραπάνω μαρτυρία πόση προσπάθεια και πόσα στοιχεία εντυπωσιασμού χρειάστηκε να χρησιμοποιήσουν οι καραγκιοζοπαίχτες για να ανταγωνιστούν τον κινηματογράφο. Τελικά, όπως έδειξε η πορεία των πραγμάτων δεν τα κατάφεραν.
- 6η περίοδος: η δεκαετία του ΄60.
Ο κινηματογράφος έχει νικήσει κατά κράτος. Οι περισσότεροι καραγκιοζοπαίχτες φυτοζωούν ή είναι άνεργοι. Παρά την κρίση ο Ορέστης, ο Παναγιωτάρας κι ο Γιώργος Χαρίδημος βρίσκονται στις δόξες τους.
- 7η περίοδος: Δεκαετία ’70.
Η δικτατορία επιτρέπει στον Ευγένιο Σπαθάρη και στον Παναγιώτη Μιχόπουλο να δίνουν παραστάσεις στην τηλεόραση. Εμφανίζονται συμπτώματα φολκλορισμού.
Μετά το ’74 το θέαμα φιλοξενείται στα φεστιβάλ της ΚΝΕ και της νεολαίας του ΠΑΣΟΚ. Σ΄αυτά παίζουν οι γνωστοί καραγκιοζοπαίχτες από την τηλεόραση.
Οι υπόλοιποι πεθαίνουν μέσα στην φτώχεια και την αφάνεια. Ο Γ. Χαρίδημος ,που την προηγούμενη δεκαετία ήταν στις δόξες του, παίζει στην Πλάκα, μέχρι που του κάνουν έξωση και το θεατράκι του μετατρέπεται σε καφετέρια.
- 8η περίοδος: Δεκαετία του ’80 μέχρι σήμερα.
Εμφανίζονται νέοι και μορφωμένοι καλλιτέχνες που κινούνται περισσότερο από την αγάπη τους και το ενδιαφέρον τους να διασωθεί αυτό το θέαμα. Το σωματείο ελλήνων καραγκιοζοπαιχτών περνάει στα χέρια νέων ανθρώπων. Οι μεγαλύτερες φυσιογνωμίες της περιόδου είναι ο Θανάσης Σπυρόπουλος, ο Μάνθος Αθηναίος, ο Βάγγος και ο Γιάνναρος.
ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΤΟΥ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ
- Τα κωμικά έργα
- Έργα εμπνευσμένα από παραμύθια ή λαϊκές παραδόσεις, π.χ ο Μεγαλέξανδρος και το καταραμένο φίδι, το μαγεμένο δέντρο, τα αινίγματα της Βεζιροπούλας.
- Τα ιστορικά ή ηρωϊκά έργα.
- Τα έργα ενυπωσιασμού του κοινού.
Το έργο Καπετάν Γκρης το έγραψε ο Μίμαρος.
Το αφεντικό απόξω ο Μόλλας.
Ο Σπυρόπουλος το έργο ο Καραγκιόζης και το καράτε και ο 20χρονος Η.Καρελλάς τη Κλωνοποίηση.
ΔΥΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΙΣΑΓΩΓΩΝ
1) ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΑΝΩΛΗ ΜΑΝΤΖΟΥΡΑΝΗ
– Όλος λόχος προσοχή! Ζυγηθείτε καλά. Με το εμπρός να βγάλετε το αριστερό…..
– Το μάτι πατέρα;
– Σκασμός! Το πόδι , βρε βλάκα!
– Ένα δύο, ένα δύο, ένα. Μεταβολή….Ο μεσαίος κοιμήθηκε.
-Κυρίες και κύριοι σας συστήνω την οικογένεια μου. Όταν βγαίνουν βόλτα τα παιδιά μου, οι νοικοκυραίοι μετράνε τα κοτόπουλα τους! Πώς πήγατε στο σχολείο παιδιά μου;
Κολλητήρης : Καλά, πατέρα, πέρυσι πήγαινα στη Πέμπτη και φέτος θα πάω στην έκτη.
– Μπράβο!
Κοπρίτης : Κι εγώ πέρυσι στην Τετάρτη και φέτος στην Τρίτη!
– Ου να μου χαθείς! Σε ποιο μάθημα είσαστε καλοί;
– Στην ιστορία!
-Μπράβο. Να μου πει ο μεγάλος έναν ήρωα….
– Ο Καραϊσκάκης!
– Μπράβο. Κι ο μεσαίος να μου πει έναν άλλο ήρωα….
– Ο Δομάζος!
– Τι ήταν ο Καραϊσκάκης, Κοπρίτη;
– Γήπεδο του Ολυμπιακού!
– Ένα υδρόβιο ζώο;
– Ο ιπποπόταμος.
– Ένα άλλο, Κοπρίτη;
– Η βανίλια!
– Κι ένα ζώο με δόντια;
– Η τσατσάρα
2) ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΡΕΣΤΗ
Κοπρίτης : Ε, όπα! Να χαρώ τον ξυπόλυτο λόχο!
Μπιρικόκος : Ε, ρε Παναϊα μου!
Κοπρίτης : Αν δε ξημερώσει, να μη φωτίσει! Όλοι μαζί εμπάτε στη γραμμή!
Μπιρικόκος : Εγώ δεν μπαίνω!
Κοπρίτης : Γιατί;
Μπιρικόκος : Γιατί θα με κόψει το οτοχοτρίς!
Καραγκιόζης : Βήμα, εμπροοοος! Ένα δύο,εν δυο, Σαρ-Σορ, μεταβολή. Μπράβο παιδιά μου, εσείς, όταν μεγαλώσετε, τα σύνορα της Ελλάδας θα τα φτάσετε στο Μεσολόγγι. Επειδή είσαστε καλοί στρατιώτες, σας προβιβάζω σε φαντάρους! Σε ποιο μάθημα είσαστε καλοί, παιδιά μου;
-Στα θρησκευτικά!
Καραγκιόζης : Ποιοι ήταν οι πρωτόπλαστοι, Μπιρικόκο;
– Ο Αδάμ και η Έβγα!
– Ποια Έβγα, ρε ! Η Εύα!
– Η Εβγα!
-Και γιατί τους έδιωξε ο Θεός απ’τον Παράδεισο;
– Γιατί φάγανε τον απαγορευμένο καρπό!
– Και τι ήταν αυτός ο καρπός;
– Δε θυμάμαι καλά πατέρα γιατί τότε ήμουνα μικρούλικο. Ντομάτες φάγανε, καρπούζια φάγανε…Α, το βρήκα! Αγγούρια φάγανε!
– Τι λες ρε γρουσούζικο. Και γιατί τους έδιωξε ο Θεός;
– Γιατί φτύσανε τα σπόρια, τα πάτησε ο Θεός και γλίστρησε και τους είπε : Άντε στο διάολο.
Ο ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΛΑΪΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ
Ο χώρος του θεάτρου Σκιών υποδιαιρείται σε δύο υποχώρους : τον οπτικό κα τον ακουστικό.
Οι βασικές φιγούρες είναι οι εξής: Καραγκιόζης, Χατζηαβάτης και Μπαρμπα-Γιώργος.
Ο μπέης, ο Πασάς, ο Βεληγκέκας, ο Πεπόνιας ,τα τρία(3) κολλητήρια, ο Δονύσιος, ο Μορφονιός ,ο Εβραίος και ο Σταύρακας αποτελούν τις δευτερεύουσες φιγούρες.
Οι φιγούρες είναι δισδιάστατες σκιές που προορίζονται να φωτιστούν και να ζωντανέψουν στα χέρια του δημιουργού ή του χειριστή τους. Προορίζονται να πραγματώσουν το λόγο της ύπαρξης τους μέσα από το λόγο και την κίνηση.
Κ. Νταμαδάκης -Τ.Μελλίδης: Το σεντούκι του καραγκιοζοπαίχτη πρέπει να είναι πάντα κλειστό, γιατί ο μπαρμπά-Γιώργος είναι ξωμάχος και θα θελήσει να φύγει.
Μη μαζεύεις παιδί μου φιγούρες που έχουν παιχτεί στο μπερντέ, γιατί αυτές είναι ζωντανές, αφού κάποιος άνθρωπος τους έδωσε κίνηση και ζωή. Κι αν τις πάρεις και τις αφήσεις σε κάποιο σεντούκι θα είναι συνέχεια στεναχωρημένες.
ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΟΠΑΙΧΤΕΣ
Τρεις(3) πρώτοι καραγκιοζοπαίχτες :
………….ΜΙΜΑΡΟΣ……..ΡΟΥΛΙΑΣ………ΜΕΜΟΣ……….
Αναφέρεται το εξής περιστατικό με τον Ρούλια:
Το 1901 έπαιζε στην Άρτα όπου τον είδε μιαν ημέρα ο φίλος του Τούρκος Φουάτ Μπέης, που τον καλεί να πάει να παίξει και στην Φιλιππιάδα. Ο Ρούλιας με το αιώνιο χαμόγελο του και την εξυπνάδα του αρνήθηκε. Στην ερώτηση του Τούρκου απάντησε:
-Δεν έρχομαι μπέη μου, γιατί εγώ στις παραστάσεις βάζω τον Καραγκιόζη, που εμείς τον θεωρούμε εκπρόσωπο του φτωχού λαού, και δέρνει τον Χατζηαβάτη, τον οποίο εσείς θεωρείτε Τούρκο. Αν κάνω αυτό στη Φιλιππιάδα, υπάρχει φόβος να φάω εγώ το ξύλο που θα’τρωγε ο Χατζηαβάτης.
Τελικά, ο Ρούλιας πήγε να παίξει και το τουρκικό πλήθος πράγματι εξαγριώθηκε. Ο Ρούλιας δεν τα χάνει και τη στιγμή που συναντιέται ο Καραγκιόζης με το Χατζηαβάτη βάζει το δεύτερο να δέρνει το πρώτο. Όσο διαρκεί ο ξυλοδαρμός οι θεατές ακούν τον Καραγκιόζη να λέει στον Χατζηαβάτη :
Βάρα, μωρέ, βάρα. Και αν περάσωμε το γιοφύρι της Άρτας στον παίρνει ο διάολος τον πατέρα σου.
…………….ΤΑΚΗΣ ΜΕΛΙΔΗΣ……………..
Μετά την καταστροφή παίξαμε στο Μανταμάδο της Μυτιλήνης. Λίγα εισιτήρια και μείναμε ανήμερα της Λαμπρής νηστικοί. Μετά πάμε στη Σύρα, το 1926, και κάναμε πολύ καλή δουλειά. Από εκεί στη Αθήνα. Κλείνουμε με κάποιο καφετζή στα Κάτω Λιόσια. Πάμε και δεν τον βρίσκουμε. Κατεβαίνουμε με τις βαλίτσες, με τα σύνεργα στον ώμο, με τα πόδια, τρώγαμε σταφύλια για να ξεγελάσουμε την πείνα μας. Στο Καματερό βγαίνει ένας άλλος καφετζής και μας ρωτάει : -Τι πουλάτε ρε παιδιά;
-Ψέματα, λέει ο αδελφός μου
-Τι ψέματα δηλαδή;
-Παίζουμε Καραγκιόζη! Του λέμε.
Εγώ δεν πήγα σε σχολή. Άκουγα τον Μανωλόπουλο και μάθαινα Καραγκιόζη. Άκουγα τον πατέρα μου, ,που ήταν ψάλτης, κι έμαθα να τραγουδάω. Κάποτε που έπαιζα στην Κρήτη, πρώτο βράδυ, μου φώναξαν: -Είσαι καλύτερος απ’τον Παπανικολάου.
Τους πιάνω και τους λέω:
– Μη λέτε τέτοια πράγματα. Άλλος ο ένας ,άλλος ο άλλος. Κανένας δεν είναι καλύτερος, κανένας χειρότερος. Όλοι καραγκιοζοπαίχτες είμαστε.
Κάναμε μεγάλο αγώνα στο σωματείο για τις συντάξεις των καραγκιοζοπαιχτών. Όλοι μας κορόιδευαν. Κάποιοι ηθοποιοί μας αγαπούσαν και προσπαθούσαν να μας βοηθήσουν. Η Κοτοπούλη μας έλεγε ότι, αν δεν ήταν ηθοποιός, θα ήθελε να ήταν καραγκιοζοπαίχτης !
…………………………….ΠΕΤΡΟΣ ΔΩΡΙΖΑΣ…………………………
Δε μου φέρθηκε καλά και το σωματείο .Με θεωρούσαν κομμουνιστή. Ήταν μοναχοφάηδες και δεν με κάλεσαν ποτέ να δώσω καμιά παραστασούλα. Πολλοί καραγκιοζοπαίχτες έλεγαν ψέματα ότι τα υλικά ήταν δικά τους, ενώ ήταν αλλωνών. Ο Αβρααμ για παράδειγμα, που ήταν σπουδαίος αλλά φτωχός, πήρε λεφτά απ’το Μιχόπουλο και του’κανε σχέδια για φιγούρες.
Γράμματα δεν ήξερα και με εκμεταλλεύθηκαν. Η COLUMBIA μου έδινε 2 δεκάρες το δίσκο, όταν ο Σπαθάρης έπαιρνε 2 δραχμές.
Παλιά τα κουτσαβάκια ερχόντουσαν στο μπερντέ όχι μόνο για να δουν Καραγκιόζη, αλλά και για να ζητήσουν ρέφα, δηλαδή νταβατζιλίκι. Κάποτε που δούλευα στη Σύρα ερχόντουσαν τακτικά τρία κουτσαβάκια και ζητάγανε ρέφα. Κάποια μέρα δεν άντεξα, ήμουν νέος και δεν φοβόμουν. Τους πλάκωσα κι έγινε της κακομοίρας. Αισθάνθηκα σαν να βαράω τη φιγούρα του Σταύρακα !
…………………ΟΡΕΣΤΗΣ…………..
Πρωτοείδα καραγκιόζη το’33, σε ηλικία 11 χρονών, στου Ντίνου του Θεοδωρόπουλου. Τα βράδια ερχόμουν στο σπιτάκι μου και έφτιαχνα μόνος μου φιγουρίτσες κι έφτιαχνα κι ένα πανάκι. Το πρωί σηκωνόμουν κι η μάνα μου τα είχε καταστρέψει.
Το θέατρο του Θεοδωρόπουλου ήταν λίγο υπερυψωμένο και για να μπεις μέσα είχε τρία σκαλιά. Εγώ επειδή δεν είχα φραγκάκια καθόμουν στο 3ο σκαλοπάτι και σήκωνα την κουρτινίτσα κι έβλεπα από κάτω. Ώσπου ένα βράδυ, ο μουγκός αδελφός του Θεοδωρόπουλου, ένας πραγματικός κέρβερος, που δεν άφηνε κανέναν να μπει χωρίς εισιτήριο , ήρθε απότομα και την ώρα που είχα σκυμμένο το κεφαλάκι μου κάτω απ’το παραβάν, μου το πάτησε με δύναμη. Μου’σπασαν τα δόντια και με πήραν τα αίματα. Ο Θεοδωρόπουλος έκανε διάλειμμα κι όλοι φοβήθηκαν μην πάθω τίποτα και τους πάνε φυλακή. Γι’αυτό ο Θεοδωρόπουλος μου είπε : -Μικρέ, από σήμερα θα’ρχεσαι κάθε βράδυ τζάμπα.
Και κάθε βράδυ τζάμπα και σε καρέκλα στου Θεοδωρόπουλου. Ήμουν ευτυχισμένος! Όμως δεν μου έφτανε αυτό. Εγώ ήθελα να πάω πίσω απ΄το μπερντέ. Αυτοί άνοιγαν σιγά-σιγά την πόρτα και με άφηναν να βλέπω και σιγά-σιγά δείχνοντας μεγάλο σεβασμό στο δάσκαλο μου κατάφερα κι εγώ να χωθώ πίσω απ’το μπερντέ.
…………………..ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΕΙΜΑΡΟΓΛΟΥ (ΜΙΜΑΡΟΣ)……………
Στην Αλβανία στο ύψωμα Πουντανόρι βομβάρδιζαν οι Ιταλοί. Ένα βράδυ ησυχίας έστειλε ο λοχαγός μου ένα λοχία και μ’εκάλεσε στ’αμπρί. Με ρώτησε αν πραγματικά είμαι καραγκιοζοπαίχτης. Του είπα ναι. Μου είπε πως επειδή κανείς δεν ξέρει αν θα ξημερωθούμε ζωντανοί, θα ήταν καλά να έπαιζα μια κωμωδία του καραγκιόζη. Ο λοχαγός διάλεξε τον καραγκιόζη προφήτη. Έπαιξα χωρίς φιγούρες, χωρίς σκηνή, καθισμένος σε μια πέτρα. Ψειριασμένος ανάμεσα σε ψειριασμένους. Γέμισε το αμπρί με αξιωματικούς. Η φωνή μου αντηχούσε στη χαράδρα. Έπαιζα σαν σε κανονική παράσταση κι οι θεατές μου είχαν ξεκαρδιστεί στα γέλια. Ο λοχαγός σηκώθηκε, ήρθε κοντά μου, μου χάιδεψε το κεφάλι και μου’πε : -Να ζήσεις παιδί μου, που μας χάρισες μια βραδιά αλησμόνητη.
Μου έδωσε λίγα τσιγάρα και με ρώτησε αν είχα ψωμί. Μετά τρεις ώρες άρχισε το ιταλικό πυροβολικό. Είχαμε βαρειές απώλειες. Την 3η βραδιά μετά την παράσταση ο λοχαγός σκοτώθηκε από όλμο.
Ο Μίμαρος, όταν τον συνάντησε ο συγγραφέας, ζούσε σε μία παράγκα στη περιοχή Γαργαρέττα, κοντά στην Ακρόπολη. Ο ιδιοκτήτης της παράγκας ήθελε να την κάνει πολυκατοικία, και ίσως σήμερα να είναι διαμέρισα βραχυχρόνιας μίσθωσης.
Ο συγγραφέας αναφέρει ότι ο Μίμαρος μιλάει για τα περασμένα και το πρόσωπο του φωτίζεται από παλιές θύμησες. Μιλάει για μια ζωή γεμάτη πόνο, στερήσεις, επιμονή, μεράκι για τον Καραγκιόζη, για τότε που έδινε παραστάσεις, που τραγουδούσε κι έπαιζε κιθάρα (μιας κι ήταν απ΄τους καλύτερους τραγουδιστές του θεάτρου σκιών)…… δε μετάνιωσε ούτε στιγμή για το δρόμο που διάλεξε στη ζωή.
………………ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΙΧΟΠΟΥΛΟΣ…………………..
Ο καλός καραγκιοζοπαίχτης διακρίνεται γιατί είναι ολοκληρωμένος καλλιτέχνης. Πρέπει δε να συγκεντρώνει τα εξής προσόντα : φυσική δύναμη, μίμηση, να γνωρίζει τη μουσική, να ξέρει να ζωγραφίζει, να είναι ενδυματολόγος, να είναι άριστος στην κίνηση και στην εναρμόνιση της με τη μουσική, να είναι σκηνοθέτης και σκηνογράφος και να μπορεί να τραγουδάει τα τραγούδια της δουλειάς του.
……………………..ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΟΛΛΑΣ……………………
Κάποιο βράδυ ο πατέρας μου (ο Αντώνης Μόλλας) ήταν αδιάθετος και είχε ξαπλώσει στο καμαράκι του που υπήρχε δίπλα στη σκηνή. Την παράσταση θα την έβγαζε ο Ματζουράνης, μόνιμος βοηθός του πατέρα μου. Συνομωτήσαμε όμως να την παίξω εγώ. Ο Μαντζουράνης πάντα πίστευε στις ικανότητες μου. Αφού προχώρησε η παράσταση ο πατέρας μου φωνάζει από το καμαράκι :-Αρετή….
Η μητέρα μου που τον παράστεκε πάει κοντά του
-Ωραία παίζει απόψε ο Μαντζουράνης, έχει μπρίο.
Κι εκείνη φουσκωμένη από περηφάνια του λέει :
-Και βέβαια έχει μπρίο, μόνο που λάθεψες τ’όνομα.
Βασικά ο καραγκιόζης είναι ακρόαμα και γι’αυτό ο ήχος είναι η ραχοκοκαλιά του. Με το ήχος εννοούμε ό,τι ακούγεται : λόγια, μίμηση, ηθοποιία, μουσική κλπ. Η εικόνα έρχεται μετά.
Το αν εμείς οι καραγκιοζοπαίχτες δεν είχαμε ούτε όρεξη ούτε λεφτά ν’αποχτήσουμε ένα καλό σάουντρακ που θα μας πολλαπλασίαζε χωρίς να μας αλλοιώνει είναι μια άλλη ιστορία. Το γεγονός όμως είναι πως, αν υπήρχαν από παλιά οι ενισχυτές, δεν θα σβήνανε τεχνίτες σαν τον Καλουφάκο, τον Κυρίτση, τον Μανώλη τον Κουτσάφτη που δεν πιάσανε επειδή ήντουσαν σπίνοι και δεν άκουγε ο κόσμος , κι ούτε θα έτρωγε η Σωτηρία τα μισά απ΄τα νέα παιδιά που καταπιανόντουσαν με τον Καραγκιόζη.
Η κίνηση-η σωστή κίνηση αψύχων, που είναι ιδιόμορφη και δύσκολη-μόνο καλό θέαμα δίνει. Υπάρχουνε όμως φορές που καλοί χειριστές της φιγούρας δίνουνε κινησιακά ολοκληρωμένα νοήματα. Είναι όμως εξαιρέσεις αυτές.
ΣΥΜΠΕΡΑΙΝΟΝΤΑΣ……
Παραπάνω παρατέθηκε ένα μικρό μέρος από μια πληθώρα συνεντεύξεων ελλήνων καραγκιοζοπαιχτών που καταγράφονται σ΄αυτό το βιβλίο.
Κλείνοντας αυτή τη σύντομη περιδιάβαση στο ελληνικό θέατρο Σκιών και κυρίως στους έλληνες καραγκιοζοπαίχτες έχω ανάγκη να επισημάνω τα εξής :
- Οι ζωές αυτών των ανθρώπων σημαδεύτηκαν από διαδρομές. Στις αφηγήσεις των περισσότερων συνεχώς αναφέρονται διαφορετικοί τόποι. ‘Αλλαζαν τόπους είτε λόγω των ιστορικών συγκυριών είτε από επιλογή είτε αναζητούσαν την ευκαιρία να παίξουν Καραγκιόζη. Δίνουν την εντύπωση ανθρώπων ακούραστων και ανήσυχων.
- Η ζωή τους στιγματίστηκε από τον πολύπαθο 20ο αιώνα και τα συγκλονιστικά ιστορικά γεγονότα του. Ζούσαν, βιοπορίζονταν και έπαιζαν Καραγκιόζη σε συνθήκες πολέμου, φτώχειας και πείνας.
- Το παραπάνω μας οδηγεί στο να πούμε εύκολα ότι αγαπούσαν πολύ αυτό που έκαναν. Ας μου επιτραπεί να πιστεύω ότι λάτρευαν τη δουλειά τους όχι μόνο γιατί κουβάλησαν την τέχνη τους σε αντίξοες συνθήκες αλλά εξαιτίας ενός άλλου γεγονότος. Όλοι μα όλοι ανεξαιρέτως όταν αναφέρονταν στους άλλους συναδέλφους τους -συναδέλφους που ίσως δεν εκτιμούσαν κάποιες φορές- τόνιζαν το πόσο καλοί καραγκιοζοπαίχτες ήταν. Τόνιζαν τα θετικά του ένος ή του άλλου (τη φωνή, τις μιμήσεις του, το τραγούδι του κλπ). Το να μπορείς να παραδέχεσαι την ικανότητα και το ταλέντο συναδέλφων απ’τους οποίους έχεις πικραθεί δείχνει βαθιά αγάπη για την τέχνη σου. Κι οι καραγκιοζοπαίχτες που αναφέρθηκαν σ΄αυτό το βιβλίο στέκονταν κάθε φορά-σχεδόν με παρατήρηση επιστήμονα- στην προσφορά των συναδέλφων τους.
……….ΓΙΑ ΤΟ ΤΕΛΟΣ….
Γιατί ο Μίμαρος ηθικοποίησε και ελληνοποίησε τον Καραγκιόζη;
……..Νομίζω ότι η απάντηση πρέπει να δωθεί στο κράμα αναρχίας και πειθαρχίας που σφραγίζει τη μοίρα ενός καραγκιοζοπαίχτη, ακόμα και του πιο καλού, ακόμα και του πιο κακού. Οι σκληρές συνθήκες της βιοπάλης, οι προστριβές του με τις αρχές, η συχνή περιφρόνηση της καθεστηκυίας τάξης, μεγάλη πολλές φορές μοναξιά του, αλλά και η αγαλλίαση που ακολουθεί μετά το ειλικρινές χειροκρότημα, σκιαγραφούν έναν άνθρωπο που ταυτίζεται με τη φιγούρα του, την οποία αισθάνεται σαν μέρος του εαυτού του. Η πενία, ο κατατρεγμός, η πονηριά και πολλές φορές η επί σκηνής δικαίωση δεν αφορούν πια τη φιγούρα, αλλά το πρόσωπο που τη χειρίζεται και που εκφράζει μέσα από αυτή τα δικά του βιώματα, τη δική του προσωπικότητα και ιδιοσυγκρασία. Ο Καραγκιόζης φυσικά υπήρξε, υπάρχει και θα υπάρχει πριν από τον καραγκιοζοπαίχτη. Όμως για τον μεγάλο καραγκιοζοπαίχτη, ο Καραγκιόζης δεν είναι ένα απλό επάγγελμα αλλά ένα ήθος κι ένα πάθος που δικαιολογεί και τον τρόπο και τον σκοπό της ύπαρξης του……..(Κ.ΤΣΙΠΗΡΑΣ)
Θέατρο σκιών 