Μάθημα-θέατρο σκιών
Θέμα: «Η σχέση Λαού και Εξουσίας στο έργο «Ο Μέγας Αλέξανδρος και το Καταραμένο Φίδι»»
Δάφνη Νεοφύτου 1568201000036
Η σχέση Λαού και Εξουσίας και η διαχρονική πάλη ανάμεσα στις διάφορες κοινωνικές τάξεις απεικονίζεται ανάγλυφα σε όλες τις περιπέτειες και ιστορίες του Καραγκιόζη.Ο Λαός με την συμπεριφορά του έχει αποδείξει ότι έχει την δύναμη να γελάει όχι μόνο με τους ξένους πατέρες και κατακτητές αλλά και με τους εγχώριους σωτήρες και σύμβολα της εξουσίας.
Ο Καραγκιόζης είναι ένα πρότυπο όπου πολλές γενιές Ελλήνων μεγάλωσαν γελώντας με τις ιστορίες του χωρίς να υπολογίζουν ότι μεγαλώντας θα γινόταν όμοιοι του, εφόσον ήταν εξίσου φτωχοί και αγράμματοι σαν και αυτόν! Σαν κοινά στοιχεί παρουσιάζονται η φτώχια και η ανίκητη εξουσία, για αυτό και ο Καραγκιόζης λειτουργεί σαν πρότυπο αφού πάντα βολεύεται έστω και αν οι πρακτικές που ακολουθεί δεν είναι και οι πιο σωστές.
Πιο αναλυτικά στην παράσταση Ο Μέγας Αλέξανδρος και το καταραμένο φίδι γίνεται χρήση αυτής της αντίθεσης: από την μια μεριά βλέπουμε στον μπερντέ την φτωχική παράγκα του Καραγκιόζη και της οικογένειας του και στην άλλη άκρη αντικρίζουμε το εντυπωσιακό Σαράι – Παλάτι του Σουλτάνου. Αυτό από μόνο του δείχνει την διαφορετική θέση που τοποθετούνται και δρουν οι χαρακτήρες στο έργο.
Στο συγκεκριμένο έργο ο Καραγκιόζης αποτελεί το πρότυπο του αντιήρωα, του περιθωριακού, αλλά και του ελευθέρου, περίεργου, ανήσυχου πνεύματος, που δεν συμβιβάζεται με καμία εξουσία και με κανέναν κοινωνικό ρόλο. Πάνω στην καμπούρα του κουβαλά τον κόσμο όλο, αφού, θέλοντας και μη, βρίσκεται πάντα στο κέντρο των εξελίξεων.
Ο «άσπονδος» φίλος του Καραγκιόζη, Ο Χατζηαβάτης έχει τον ακριβώς αντίθετο από αυτόν χαρακτήρα: Κόλακας και συμβιβασμένος, οσφυοκάμπτης και δειλός, καταρτισμένος για όλα τα γραφειοκρατικά και διοικητικά δρώμενα. Έλληνας πλαγίως βολεμένος και ξεπουλημένος:»Πολυχρονεμένε μου Πασά, ο Θεός να μου κόβει μέρες και να σας δίνει χρόνια…».
Η φωνή του μακρόσυρτη, με μια γλοιώδη χροιά, εκφράζει τη δουλικότητα του. Τελικά, ο Χατζηαβάτης υπάρχει στη σκηνή χάρη στη μακροθυμία του Καραγκιόζη, κατά τον ίδιο τρόπο που όλοι εμείς ανεχόμαστε κάθε είδος ρουφιάνου κατανοώντας την αδυναμία του, αντί να τονλιθοβολούμε…
Αλλά ας χωρίσουμε τους πρωταγωνιστές σε εξουσία και λαό και ας δούμε πιο αναλυτικά ποια είναι αυτά τα κριτήρια που χωρίζουν τους ήρωες και αυτές τις δυο κοινωνικές τάξεις.
Η Αγλαΐα η γυναίκα τους Καραγκιόζη δεν είναι ούτε όμορφη ούτε καλοντυμένη. Είναι, όμως, υπομονετική και με έντονο το αίσθημα της αφοσίωσης. Μοιράζεται με τον Καραγκιόζη της την πείνα και διάφορες κακουχίες μαζί με τα τέσσερα τους παιδιά: τον Κολλητήρι, τον Σβούρα, τον Γατσουλίνο και την Ποτούλα, το καθένα από αυτά έχει διαφορετική προσωπικότητα…!
Ο Μπαρμπαγιώργος είναι ο θείος του κεντρικού ήρωα και η εμφάνιση του είναι σχεδόν πάντα ευχάριστη για τον Καραγκιόζη.Στο χωριάτικο μυαλό του δεν χωράνε υποκρισίες, κομπίνες, δήθεν συμπεριφορές και τερτίπια. Γι’ αυτό και συνήθως χειροδικεί κάθε επίδοξο σοφιστή.Είναι γνήσιος, αληθινός, πέτρινος, άκαμπτος και αποδίδει δικαιοσύνη. Είναι ο λαός που ξεσπά αυθόρμητα και απρόβλεπτα.
Ένας αλλιώτικος λαικός τύπος είναι και ο Σταύρακας. Ο Σταύρακας εμφανίζεται πότε ως μάγκας και πότε ως ψευτόμαγκας, ανάλογα με το αν ο καλλιτέχνης θέλει να σατιρίσει τη συγκεκριμένη κατηγορία ανθρώπου. Με το γιλέκο και το σακάκι να κρέμεται στον έναν ώμο, το κομπολόι, το καβουράκι και το μαχαίρι περασμένο στο ζωνάρι του, υπήρξε κάποτε μια ολοζώντανη μορφή που τριγύριζε στους τεκέδες και στα ρεμπέτικα στέ-κια. Είναι λεβέντης, ευθύς, δεν μασάει τα λόγια του.
Τελευταίος από τους ήρωες που ναι μεν ανήκει στην εξουσία λόγω της κοινωνικής του θέσης είναι όμως με το μέρος του λαού ναι γιατί και αυτά συμβαίνουν κάποιες φορές στις κοινωνίες είναι Ο Μεγαλέξανδρος.
Αποτελεί τον υπεράνθρωπο, τον ήρωα με τα ευγενικά αισθήματα και είναι ταυτόχρονα γενναίος.
Ο σωτήρας του έθνους. Το πρόσωπο είναι αλληγορικό και δεν εκφράζει μόνο τον Μακεδόνα στρατηλάτη, αλλά όλους εκείνους που μάχονταν, μάχονται και θα μάχονται για το ιδανικά της φυλής, για την Ελευθερία των λαών και για την προστασία των αδυνάτων.
Η βαθύα θρησκευτικότητα του δημιουργού του έργου «ο Μ. Αλέξανδρος και το καταραμένο φίδι» τον αποτρέπει απ’ το να χρησιμοποιήσει τον Άγιο Γεώργιο για να σκοτώσει το φίδι – διάβολο, με την φαντασία του να πάρει δανεικό τον Μ. Αλέξανδρο, Εθνικό σύμβολο ρώμης και αντρειοσύνης.
Στον αντίποδα βρίσκονται οι ήρωες του έργου που ανήκουν στην εξουσία, γενικά ο Τούρκος στις περιπέτειες του Καραγκιόζη εκφράζει την εξουσία. Ο Τούρκος Βεζίρης άλλοτε αυταρχικός και άλλοτε ευέλικτος και διπλωματικός θα μπορούσε κάλλιστα να εί¬ναι ένας σύγχρονος πρωθυπουργός.
Ο Βεληγκέκας είναι η εκτελεστική εξουσία στο έργο, ο τύπος που δέρνει ανελέητα το φτωχό Έλληνα. Ένα σημερινό όργανο της τάξης που… προστατεύει τον ισχυρό από τα δίκαια αιτήματα του βιοπαλαιστή.
Ο Πεπονιάς, ο μπουνταλάς λοχίας όπως και οι υπολοίποι σύμβουλοι του παλατιού όπως ο Μουχτάρ, Ο Σαμίρ, Ο Αχμέτ, ο Μωράτ παρουσιάζονται ως εθελοντές για να πάρουν την θέση της Βεζιροπούλας και θα θυσιάσουν τους ίδιους τους εαυτούς για να σώσουν την όμορφη Βεζιροπούλα!
Ο Μορφονιός αποτελεί μια ιδιάζουσα φιγούρα για το Θέατρο Σκιών.Πρόκειται για ένα κακάσχημο νάνο με τεράστιο κεφάλι και μικρό σώμα τεράστια μύτη και βλακώδες ύφος. Είναι, μάλιστα, τόσο πεπεισμένος για το… θείο κάλλος του, ώστε βάζει και υψηλούς στόχους: κορίτσια με προίκα όπως την κόρη του Βεζύρη.Συχνά, μάλιστα έχει την αίσθηση πως είναι παντοδύναμος, γι’ αυτό προσπαθεί να τα βάλει με τον «καταραμένων όφι».
Όσο αφορά την Βεζιροπούλα, βρίσκεται αντίθετη σε όλα τα χαρακτηριστικά που διέπουν τους ανθρώπους που έχουν την εξουσία.Χαρακτηρίζεται Θεϊκή ομορφιά, έχει ευγένεια, ωραίο ντύσιμο και μια βαθιά κρυφή ανεξαρτησία, αφού καταφεύγει σε όλα το τεχνάσματα, προκειμένου να παντρευτεί με τον άντρα που αγαπά. Δεν έχει καμία σημασία το γεγονός ότι είναι Τουρκοπούλα. Παρόλο που είναι η κόρη του Βεζίρη, και στο κλήρο έτυχε το όνομα της, δεν χρησιμοποιεί την εξουσία του πατέρα της για να αποφύγει την αυτοθυσία της και το φίδι να την κατασπαράξει.
Τελώνια, δαιμόνια και τέρατα που βασανίζουν το λαό από τον Μινώταυρο έως τον Καταραμένο Όφι και ενάντια στα οποία θα αγωνιστούν οι ήρωες συμπληρώνουν το σκηνικό, εκπροσωπώντας το κακό, τις δυνάμεις της φύσης, ή τα φυσικά φαινόμενα, τις επιδημίες, τους λιμούς, και όλα τα δεινά που πλήττουν τους ανθρώπους.
Ο καταφερτζής λοιπόν, Καραγκιόζης με τις διάφορες μηχανορραφίες και εφευρέσεις του καταφέρνει να επιβιώσει παρόλες τις κακουχίες και την καταπίεση που δέχεται από την εξουσία, αφήνοντας μια πιθανότητα πάντα ακόμη και να συγκρουστεί μαζί της.Σκοπός του είναι να επιβιώσει με όλα τα μέσα, και στα μάτια του Λαού ο Καραγκιόζης αποτελεί ένα σύμβολο αντίστασης ενάντια στην Εξουσία και εμψυχώνει με την στάση του τον Λαό που καρτερικά υπομένει μέχρι να μπορέσει να βρει την ευκαιρία και την δύναμη να επαναστατήσει. Είναι ένα σύμβολο διαχρονικό και βαθιά ριζωμένο στην συνείδηση και στις παραδόσεις του Λαού.
Πηγές:
«Η καθημερινή ζωή των Ελλήνων στην τουρκοκρατία» ,του Ι. Μ. Χατζηφώτη
Εκδόσεις: Παπαδήμας Δημ. Ν., 2002
«Θέατρο σκιών και εκπαίδευση»
του Β. Δ. Αναγνωστόπουλου
Εκδόσεις Καστανιώτη.
Οι φιγούρες αποτελούν το βασικό συστατικό για το Θέατρο Σκιών, είναι τα εργαλεία στα οποία ο Καραγκιοζοπαίχτης βάζοντας τις στην σκηνή τους δίνει ‘ζωή,κίνηση, ομιλία αλλά και κάποια φορές συναίσθημα’ για να διηγηθούν την δική τους ιστορία και να παρουσιάσουν έναν χαρακτήρα που όλο και κάποιος από τους θεατές θα ταυτιστεί μαζί του.
Θέατρο σκιών 