O ΝΙΚΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΛΛΗΝΑ ΚΑΡΑΓΚΙΟΖΗ

 Νίκος Εγγονόπουλος*, Καραγκιόζης: Ένα ελληνικό θέατρο σκιώv, Ύψιλον, Αθήνα 1981, σελ. 32. Διαθέτει εικονογραφικό υλικό με φιγούρες απο τα θέατρα σκιών.

Στο συγκεκριμένο βιβλίο ο Εγγονόπουλος θίγει ένα από τα ίσως πιο πολυσυζητημένα θέματα κι αυτό δεν είναι άλλο από την ‘καταγωγή’ του «Καρακιόζη». Αρκετές είναι οι απόψεις που θέλουν τον «Καραγκιόζη» να προέρχεται  από την Τουρκία αλλά ο κύριος Εγγονόπουλος φαίνεται να μη συμφωνεί. Σύμφωνα με την άποψη του όπως ένας πολιτισμός δημιουργείται υιοθετώντας στοιχεία από άλλους πολιτισμούς, έτσι κάνει και η τέχνη. Ασπάζεται δηλαδή την άποψη πως στην τέχνη δεν υπάρχει παρθενογέννηση.

Ο ελληνικός λοιπόν Κραγκιόζης που όλοι ξέρουμε υιοθέτησε στοιχεία τα οποία στην πορεία τα ‘έκανε’ δικά του, τόσο που τα αρχικά τους χαρακτηριστικά «ξεθώριασαν» και έτσι κατέληξε να είναι ο τυπικός θεατρικός ήρωας που ξέρουμε σήμερα. Για παράδειγμα πήρε τον «Μπερτόδουλο» από τους Ιταλούς και τον «Χόντζα» από τους Τούρκους και τους εξέλιξε. Ύστερα ο συγγραφέας αναφέρει πως δεν έχει δει ξένο Καραγκιόζη αλλά έχει δει ξένες φιγούρες οι οποίες είχαν όλες τον ιδιάζοντα ρυθμό της χώρας τους: οι γραμμές είναι περίπλοκες και οι λεπτομέρειες παραμορφωμένες. Αντίθετα,  στις μορφές του ελληνικού θεάτρου σκιών τα άκρα χαρακτηρίζονται απο λιτότητα, οι γραμμές των λεπτομερειών είναι ακριβώς μόνο οι απαραίτητες και οι διάφοροι τύποι ξεχωρίζουν καθώς το κάθε πρόσωπο έχει μια απόλυτη αυτονομία. Τα σκηνικά επίσης διαφέρουν και είναι πιο απλοϊκά και ρεαλιστικά.

Ελληνικός Καραγκιόζης

Επίσης, αναφέρει μια σημαντική διαφορά μεταξύ ελληνικού και τούρκικου Καραγκιόζη.  Πιο συγκεκριμένα στην Τουρκία ο διάλογος πραγματοποιείται με ανταλλαγή βρισιών μεταξύ του Καραγκιόζη και του Χατζηαβάτη.  Σε αντίθεση βρίσκεται ο ελληνικός Καραγκιόζης του ο οποίου ο διάλογος είναι πραγματικός και υπάρχει έντονη δράση. Ακόμα, τα επεισόδια προέρχονται από τη ζωή του ήρωα. Όσον αφορά τη δομή των επεισοδίων εξηγεί πως υπάρχει ένας τρόπος συγγενής  με αυτόν της «Κομέντια ντελ άρτε».( Καθορισμένο επεισόδιο αλλά κάθε φορά διαφορετικό ανάλογα με τον χαρακτήρα. ) Επιπροσθέτως, το ρεπερτόριο του ελληνικού θεάτρου σκιών είναι απέραντο και οι συμπρωταγωνιστές αναρίθμητοι όπως και οι «κομπάρσοι». Συχνά ο «Καραγκιόζης» από πρωταγωνιστής μπορεί να γίνει θεατής. Επίσης το ύφος του είναι πολύ θεαματικό καθώς στις παραστάσεις συχνά εμφανίζονται θηρία, άρματα, καράβια, αεροπλάνα κ.α. Συχνό ακόμα είναι το φαινόμενο να ανάβονται βεγγαλικά στο τέλος της παράστασης.

Τούρκικος Καραγκιόζης

Με όλα αυτά, ο Εγγονόπουλος θέλει να καταστήσει σαφές ότι ο Καραγκιόζης ναι μεν πήρε στοιχεία από αλλού αλλά τα εξέλιξε ,τα διαμόρφωσε όπως αυτός ήθελε και έτσι έγινε ο εκπρόσωπος της λαϊκής ψυχής με λαϊκούς πόθους κι επιθυμίες.  Και φυσικά ένα μεγάλο μέρος της εξέλιξης του οφείλεται στους Καραγκιοζοπαίχτες. Τέλος, ο συγγραφέας κλείνει αφήνοντας να εννοηθεί πως ο «Καραγκιόζης» δεν μπορεί να εκσυγχρονιστεί τελείως και πάντα θα κρατάει το παραδοσιακό του ύφος, αυτό με το οποίο όλοι τον γνωρίσαμε και τον αγαπήσαμε.

* Ο Νίκος Εγγονόπουλος ήταν ένα από τα ‘διαμάντια’ των Καλλιτεχνών της Ελλάδος. Ήταν καθηγητής του Ε.Μ. Πολυτεχνείου, ζωγράφος, σκηνογράφος και ποιητής. Ποιήματα του  έχουν μεταφρασθεί σε πολλές γλώσσες του κόσμου. Επιπλέον, έχουν μελοποιηθεί από τον Μάνο Χατζιδάκι , τον Αργύρη Κουνάδη και τον Νίκο Μαμαγκάκη. Ήταν επίσης ένας από τους βασικούς εκπροσώπους του Υπερρεαλισμού στην Ελλάδα. (Πιο αναλυτικά διαβάστε εδώ: http://www.engonopoulos.gr/